آزمون عملکردی ، آزمونی است که تأکید بر فرایند یادگیری دانش آموز در سطوح مختلف تحصیلی دارد . استفاده از این شیوه در سنجش دانش آموزان بسیار تازه است و دلیل اصلی توجه به این نوع سنجش را علاقه ی روز افزون به استفاده از اصول روانشناسی شناختی در کلاس درس و نیاز به پرورش مهارت های تفکر انتقادی دانسته اند .

           امروزه نظریه های شناختی ، یادگیری، بر آموزش تأثیر گذاشته اند ومهارت های فکری پیچیده را مورد توجه قرار داده اند . این نظریه ها بر جنبه های فکری و خود نظم دهی فراگیر تأکید می کند ، بنابراین امروزه توجه بیشنر معطوف به این است که چگونه شاگردان دانش را تفسیر کنند وبه کار گیرند تا مسائل پیچیده را حل کنند ؛ این گونه مهارت ها با آزمون های عینی و سنتی مثلاً آزمون چند گزینه ای قابل سنجش نیستند .

            انجام یک فعالیت مربوط به درس علوم، حمایت از راه حل یک مسئله ، برگزاری تئاتر ، ارائه سخنرانی ، تولید یک روزنامه دیواری ، انجام یک مصاحبه ، اندازه گیری مساحت کلاس درس ، طول حیاط مدرسه ،مساحت شیشه ی پنجره ، تعمیر قفل و دستگره ی در ، تعمیر شیر آب ، طراحی وانجام یک آزمایش در مدرسه یا خانه ، اندازه گیری دما با مقادیر عددی و رسم نمودار مربوط به آن ها و ... از نمونه های یک آزمون عملکردی هستند .

          اگر هدف یادگیری تغییر در رفتار ونگرش ها وهدف از آموزش وپرورش توانایی کار برد آموخته ها است ؛ پس باید دانش آموزان در این حیطه هم ارزشیابی شوند . بسیاری از دانش آموزان قادر نیستند که آموخته های خود را در موقعیت های لازم در خارج از کلاس به کار گیرند . همین مسأله بر لزوم توجه به ارزشیابی عملکردی و ادغام آن در سایر ارزشیابی ها تأ کید می کند . این شیوه سنجش باعث می شود که دانش آموزان یادگیری را در متن دنیای واقعی تجربه کنند و نسبت به آن چه می آموزند ، احساس نیاز کنند و رغبت بیشتری نشان دهند .

انواع آزمون های عملکردی

1-   آزمون عملکردی کتبی : مثل رسم نمودار، طرح یک نقشه ی مدار الکتریکی ، نوشتن یک داستان کوتاه یا متن ادبی

2- آزمون شناسایی : شناسایی یک اشکال ، یک راه حل ، یک تلفظ و ... مثال ( از دانش آموز می خواهیم اشکال مداری که لامپ آن روشن نمی شود را پیدا کند یا مراحل انجام یک آزمایش را مشخص کند .

3- آزمون عملکردی در شرایط شبیه سازی شده : انجام مانور زلزله ، تنفس مصنوعی بر روی یک مصدوم فرضی یا انجام عمل رانندگی با یک فضای ِشبیه ِ یک اتومبیل

4- نمونه کار : واقعی ترین نوع از این گونه سنجش؛ نمونه کار   است ، چرا که دانش اموز در محیط طبیعی مورد سنجش قرار می گیرد . برای مثال آزمون رانندگی در شرایط واقعی ؛ با استفاده از ابزار موجود کار را انجام دهد( یک مکعب با ابعاد معینی بسازد ، با متر مساحت اتاق را حساب کند و ...)

آزمون های عملکردی از نظر زمان هم به دو دسته تقسیم می شوند .

الف : بلند مدت ( پروژه ای )                   

ب: کوتاه مدت ( که اساس کار آزمون عملکردی بیشتر بر این نوع آزمون نهاده شده است. )

طراحی آزمون های عملکردی

             برای طراحی آزمون های عملکردی در هر درس یا هر موضوع درسی ، ابتدا جدول مشخصات درس یا شناسنامه و هدف های درس را تهیه کنید . اندازه گیری هدف های قابل اندازه گیری با آزمون های سنتی را به عهده همان آزمون ها بگذارید و هدف هایی را که سنجش آن ها به آزمون عملکردی نیاز دارد ( مثل مهارت کاربرد ابزار، توجه به مسائل ایمنی ، توانایی انجام فعالیت در مدت زمان معین و با دقتی معین و ...) مشخص کنید و برای آن ها ابزار سنجش مناسبی طراحی کنید .

در طراحی آزمون باید به سه قسمت توجه شود .

الف ) تکلیف عملی :( با این وسایل یک مدار الکتریکی بسازید ،در متن این نامه غلط های دستوری زیادی وجود دارد ، آن را تصحیح کن ؛حجم این ظرف را به هر طریقی که می دانید ، محاسبه کنید)  رکن وبدنه ی اصلی آزمون های عملکردی همین تکالیف علمی هستند .

ب) برگه ارزشیابی : برگه ای که دانش آموز ایده ، راه حل ، شیوه ی کار ، نقشه ی کار و ... را روی آن بنویسد وبه ارزشیاب بدهد .

ج) سیستم نمره گذاری : سیستم نمره گذاری یا ارزشیابی آزمون عملکردی بسیار مهم است و معمولاًقسمت مشکل این نوع ارزشیابی است .

نکته قابل توجه این است که آزمون عملکردی بدون در دست داشتن معیار ها ی ارزیابی از پیش تهیه شده معتبر نیست .ضمن این که معیار های سنجش عملکرد دانش آموزان باید معنادار و ملموس وعملی باشند ؛ به طوری که دانش آموزان بتوانند مدام خود را با آن ها تطبیق دهند و اصلاح کنند.

چگونه معیار های ارزشیابی آزمون عملکردی را تدوین کنیم ؟

v     آیا دانش آموزان در تولیدمعیارها  وملاک های ارزشیابی مشارکت کنند ؟

v     آیا ملاک ها و معیارها در همه آزمون های عملکردی یکسان باشد ؟

v     تفاوت های فردی چگونه در این معیار ها لحاظ شود ؟

v     آیا معیار ها فقط نتیجه کار را می سنجند ؟

v     آیا معیار ها میزان تلاش دانش آموزان را نیز می سنجند ؟

جمع بندی

*    سنجش عملکرد دانش آموز از طریق درگیر کردن او در فعالیت های عملی کوتاه یا بلند مدت ، دانش آموز رابه یک « فراگیر فعال » تبدیل می کند و رغبت و انگیزه ی لازم  برای مشارکت در فرایند یادگیری را در او افزایش می دهد .

*   هدف ارزشیابی عملکردی ارزشیابی توان کاربرد آموخته ها در دانش آموز است و به فرایند کار بیش از فراورده ی آن نظر دارد .

*      معلم باید در مورد شیوه قضاوت وبارم بندی قبل از انجام آزمون تصمیم گیری کند .

*   نشانگر ها و معیار های سنجش باید برای دانش آموز معنار دار ، ملموس و عملی باشد به طوری که دانش آموز با تطبیق  مدام خود با آن ها بتواند خود را اصلاح کند . ( این معیار برای تمامی ابزار              های ارزشیابی صادق است )

*   بعضی از علمای آموزش معتقدند در ارزشیابی عملکرد دانش آموز تفاوت های فردی باید در نظر گرفته شود  ودانش آموزان با یکدیگر مقایسه نشوند . آنان معتقدند که در هنگام قضاوت توجه به تلاش دانش آموز حداقل به اندازه ی توجه به نتیجه ی کار او مهم است .